Η βιομηχανία του τουρισμού στην Ελλάδα αναπτύχθηκε κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα και αποτελεί σήμερα για πολλές περιοχές της χώρας μας βασικό πυλώνα οικονομίας στον οποίο στηρίζεται η ευημερία αρκετών τοπικών κοινωνιών.
Η υπερβολική ανάπτυξη του τουρισμού σε ορισμένες περιοχές έχει αρχίσει να δημιουργεί προβλήματα τα οποία πολλές φορές υπερβαίνουν τα οφέλη που αποδίδει στις τοπικές κοινωνίες.
Η έννοια του υπερτουρισμού αναφέρεται στη κατάσταση εκείνη όπου ο αντίκτυπος του τουρισμού σε έναν προορισμό υπερβαίνει τα φυσικά, οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά όρια του τουριστικού προορισμού.
Αφορά ένα σύγχρονο φαινόμενο το οποίο συναντάται σε δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς τόσο στην Ελλάδα όσο και σε όλο τον κόσμο και το οποίο δημιουργεί προβλήματα στους επισκέπτες, στη τοπική κοινωνία αλλά και στη τουριστική βιομηχανία.
Από τον τουρισμό στον υπερτουρισμό
Ο υπερτουρισμός αποτελεί ένα σύγχρονο φαινόμενο με πολλές αιτίες και οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Είναι αποδεκτό σήμερα ότι οι τουρίστες έχουν το δικαίωμα να γνωρίσουν τα παγκόσμια μνημεία και τις φυσικές ομορφιές διαφόρων χωρών όπως ότι και οι μόνιμοι κάτοικοι ενός τόπου διατηρούν το δικαίωμα να μην διαταράσσεται και υποβαθμίζεται η ποιότητα της ζωής τους από τη παρουσία των επισκεπτών.
Οι νησιώτικοι τουριστικοί προορισμοί, θεωρούνται ιδιαίτερα ευάλωτοι στον υπερτουρισμό. Σε κάθε περιοχή και σε κάθε τουριστικό προορισμό υπάρχουν κάποια όρια στην ανάπτυξη.
Η υπέρβαση των ορίων αυτών τα οποία εξαρτώνται από τη φέρουσα ικανότητα (οικονομική, κοινωνική, περιβαλλοντική) του προορισμού να δεχθεί επισκέπτες οδηγεί αρχικά στην υποβάθμιση και αργότερα στη κατάρρευση του.
Στην περίπτωση αυτή, οι επιπτώσεις είναι οδυνηρές για όλους τους εμπλεκόμενους στη τουριστική βιομηχανία όπως οι τουριστικοί επιχειρηματίες και επαγγελματίες, οι τοπικές κοινωνίες που έχουν έμμεσα οφέλη, η πολιτεία κ.α.
Αν και έχουν προταθεί διάφορα μέτρα για την άμβλυνση/μετριασμό του φαινομένου του υπερτουρισμού δυστυχώς μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί ένα αποτελεσματικό σύνολο πολιτικών, δηλαδή ένας χάρτης, μέσω των οποίων θα μπορούσε να αντιμετωπισθεί αυτό το φαινόμενο.
Αυτό θα απαιτούσε την εξισορρόπηση των συμφερόντων μεταξύ των τουριστών, των μονίμων κατοίκων ενός προορισμού, των εμπλεκομένων επιχειρήσεων στην τουριστική αλυσίδα και της πολιτείας.
Αίτια του υπερτουρισμού
Τα αίτια του υπερτουρισμού είναι πολλά μεταξύ των οποίων και:
1. Η διαθεσιμότητα πολλών καταλυμάτων διαφόρων τύπων σε τουριστικούς προορισμούς μεταξύ των οποίων και καταλυμάτων τύπου Airbnb τα οποία προστέθηκαν τα τελευταία χρόνια στα ήδη υπάρχοντα,
2. Η αύξηση των παγκόσμιων εισοδημάτων (λόγω της αύξησης του παγκόσμιου ΑΕΠ) και η μεγέθυνση της παγκόσμιας μεσαίας τάξης η οποία συνηθίζει πλέον να ταξιδεύει όλο και περισσότερο,
3. Η ύπαρξη πολλών αεροπορικών εταιρειών χαμηλού κόστους οι οποίες επιτρέπουν τη ταχεία και οικονομική μετάβαση σε πολλούς τουριστικούς προορισμούς κάτι που δεν ήταν εφικτό πριν από λίγα χρόνια,
4. Η υπερβολική προώθηση που γίνεται από τις εταιρείες οργάνωσης διακοπών και τους τουριστικούς πράκτορες σε ορισμένους προορισμούς με αποτέλεσμα τον επηρεασμό των τουριστών στην επιλογή του τόπου των διακοπών τους,
5. Η έλλειψη των απαραίτητων δημόσιων υποδομών και δικτύων τα οποία είναι απαραίτητα σε κάποιο τουριστικό προορισμό για την εξυπηρέτηση μεγάλου αριθμού επισκεπτών. Αυτά αφορούν δίκτυα ενέργειας, νερού, λυμάτων, στερεών απορριμμάτων, οδικών αξόνων, και
6. Η αδυναμία διαχείρισης των αυξημένων τουριστικών ροών από τις τοπικές αρχές ενός τουριστικού προορισμού για τις οποίες δεν έχουν εμπειρία και δεν είναι κατάλληλα προετοιμασμένες.
Αρνητικές επιπτώσεις του υπερτουρισμού σε ένα τουριστικό προορισμό
Οι αρνητικές επιπτώσεις είναι κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές. Οι μόνιμοι κάτοικοι δυσφορούν λόγω του θορύβου, του κυκλοφοριακού φόρτου και της υπερβολικής παρουσίας ατόμων σε ένα τόπο μια δεδομένη στιγμή θεωρώντας ότι υποβαθμίζεται η ποιότητα της ζωής τους.
Οι τιμές πώλησης και ενοικίασης των ακινήτων αυξάνονται με αποτέλεσμα οι μόνιμοι κάτοικοι να δυσκολεύονται να ενοικιάσουν ή να αγοράσουν ένα ακίνητο. Ταυτόχρονα αυξάνονται οι τιμές των τροφίμων αλλά και άλλων εμπορευμάτων με αποτέλεσμα το κόστος της ζωής να γίνεται πολύ πιο ακριβό.
Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις στο τόπο προορισμού είναι επίσης σημαντικές. Ο υπερβολικός αριθμός τουριστών δημιουργεί αέρια, υγρά και στερεά απόβλητα τα οποία είναι δύσκολα διαχειρίσιμα. Η πίεση στους φυσικούς πόρους του προορισμού αυξάνεται (π.χ. αυξημένη ζήτηση νερού). Ταυτόχρονα τα ευαίσθητα οικοσυστήματα υποβαθμίζονται και απειλείται η αειφορία τους και η διατηρησιμότητα τους στο μέλλον.
Τέλος, αρκετοί τουρίστες δεν αισθάνονται ικανοποιημένοι από την υπερβολική παρουσία ατόμων σε ένα προορισμό και τον υπερβολικό θόρυβο που συνήθως προκαλείται.
Θετικές επιπτώσεις
Η ανάπτυξη του τουρισμού σε μία περιοχή έχει πολλά οφέλη ιδιαίτερα όταν η περιοχή δεν έχει αναπτύξει άλλους τομείς οικονομικής δραστηριότητας ή δεν έχει άλλους φυσικούς πόρους.
Ο τουρισμός είναι συνδεδεμένος με τη δημιουργία επιχειρήσεων που προσφέρουν διάφορες υπηρεσίες στους τουρίστες. Οι επιχειρήσεις δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας και πλούτο ενώ αυξάνονται οι επενδύσεις σε ξενοδοχεία και άλλα τουριστικά καταλύματα. Ταυτόχρονα αυξάνονται και οι δημόσιες επενδύσεις κυρίως σε έργα υποδομής για την υποστήριξη της αυξημένης παρουσίας τουριστών.
Σε τουριστικές περιοχές συνήθως η ανεργία είναι χαμηλή ενώ αποφεύγεται η μετανάστευση του τοπικού πληθυσμού για εξεύρεση εργασίας. Η ανάπτυξη του τουρισμού συνδέεται με την ανάπτυξη άλλων τοπικών δραστηριοτήτων όπως π.χ. με τη παραγωγή τροφίμων οπότε δημιουργούνται συνέργειες και προωθείται η γαστρονομία του τόπου.
Ταυτόχρονα συνδέεται με τη τοπική πολιτιστική κληρονομιά και προβάλλονται τα μνημεία και ο πολιτισμός του τόπου προορισμού.
Λόγω των πολλών πλεονεκτημάτων που προσφέρει η τουριστική ανάπτυξη σε ένα τόπο οι τοπικές και οι περιφερειακές αρχές δυσκολεύονται να πάρουν μέτρα αντιμετώπισης του υπερτουρισμού και μείωσης των τουριστικών ροών.
Συμπεράσματα
Ο υπερτουρισμός αποτελεί ένα σύνθετο και περίπλοκο φαινόμενο το οποίο αναμένεται να ενταθεί στο μέλλον. Καθώς δημιουργεί διάφορα προβλήματα στους τουριστικούς προορισμούς θα πρέπει να αντιμετωπισθεί για να αποφευχθεί η μελλοντική υποβάθμιση/κατάρρευση τους.
Οι επιπτώσεις του είναι οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές και επηρεάζουν όλους τους εμπλεκόμενους στη τουριστική αλυσίδα.
